“Yabancı” kavramının alt kümesinde yer alan terimler açıklanmaya başlanmıştı. Bu yazı ile şartlı mülteci (sığınmacı), geçici koruma, ikincil koruma ve özel statüdeki yabancılara ilişkin terimler detaylandırılmaktadır.
Öncelikle belirtmek gerekir ki, göç dendiğinde yabancıların yasal yollarla Türkiye’ye girişini (vize muafiyeti veya vize ile), Türkiye’de kalışını (oturum izni ve/veya çalışma izni) ve Türkiye’den çıkışını ifade eden düzenli göçü ile yabancıların yasa dışı yollarla Türkiye’ye girişini, Türkiye’de kalışını, Türkiye’den çıkışını ve Türkiye’de izinsiz çalışmasını ifade eden düzensiz göçü ve uluslararası koruması ifade edilmektedir (6458 sayılı YUKK. 3/(ı)).
6458 sayılı YUKK.’ta münferit / bireysel koruma taleplerini uluslararası koruma olarak nitelemiştir. Mültecileri, şartlı mültecileri (sığınmacıları) ve ikincil koruma altına alınanları bu başlıkta değerlendirmiştir. Suriye’den gelenler gibi toplu halde, ayrılmaya zorlandıkları ülkeye geri dönemeyen ve kitlesel olarak Türkiye’ye gelen yabancılara acil olarak sağlanacak korumaya da geçici koruma denmektedir.
1. Şartlı Mülteci
YUKK.’ta sığınmacı kelimesinin hukuki terim olarak kullanılmadığı, bunun yerine şartlı mülteci denmesinin tercih edildiği görülmektedir. Mültecinin, Avrupa’da meydana gelen olaylar sebebiyle ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncelerinden dolayı zulme uğrayacağından haklı sebeplerle korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin korumasından yararlanamayan, ya da söz konusu korku nedeniyle yararlanmak istemeyen yabancıya veya bu tür olaylar sonucu önceden yaşadığı ikamet ülkesinin dışında bulunan, oraya dönemeyen veya söz konusu korku nedeniyle dönmek istemeyen yabancılar olduklarını açıklamıştık. 1951 Cenevre Konvansiyonu’nda belirlenen coğrafi sınırlama mülteci kavramının esas unsurudur.
Avrupa dışında meydana gelen olaylar nedeniyle ülkesinden kaçan kimse, mülteci tanımındaki şartları taşıması ve üçüncü ülkelere iltica etmek üzere Türkiye’den uluslararası koruma talep etmesi halinde şartlı mülteci (sığınmacı) statüsünde kabul edilecektir (YUKK. 62).
2. İkincil Koruma Altına Alınanlar
İkincil korumadan yararlanan kimseler, mülteci veya şartlı mülteci olarak nitelendirilememektedir. (YUKK. 63) Fakat, ülkesine veya ikamet ülkesine geri gönderildiği takdirde;
- Ölüm cezasına mahkûm olacak veya ölüm cezası infaz edilecek,
- İşkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye maruz kalacak,
- Uluslararası veya ülke genelindeki silahlı çatışma durumlarında, ayrım gözetmeyen şiddet hareketleri nedeniyle şahsına yönelik ciddi tehditle karşılaşacak, olması nedeniyle ülkesinin veya ikamet ülkesinin korumasından yararlanamayan veya söz konusu tehdit nedeniyle yararlanmak istemeyen yabancı ya da vatansız kişiye, statü belirleme işlemleri sonrasında verilen statüyü ifade etmektedir.
Örneğin, İran’da idam cezası olan kimse, bu cezayı alma sebebi, Türkiye’de işlenmesi hâlinde hapis cezası verilmesini gerektiren bir suç olmaması ve kamu düzeni ile kamu güvenliğini tehdit etmemesi halinde diğer şartları taşıması halinde ikincil korumadan faydalanabilmektedir.
3. Geçici Koruma Altına Alınanlar
Ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ayrıldığı ülkeye geri dönemeyen, acil ve geçici koruma bulmak amacıyla kitlesel olarak sınırlarımıza gelen veya sınırlarımızı geçen yabancılara geçici koruma sağlanabilir (YUKK 91). Suriyelilere sağlanan koruma, geçici korumadır. Suriyeliler şartlı mülteci statüsünde değildir. Bu kapsamda Türkiye, açık sınır politikası ile önce sınırdaki mayınları temizlemiş, sonrasında ülke topraklarına kabul etmiş, geri göndermeme ilkesini sürdürmekte ve gelen kimselerin temel ve acil ihtiyaçlarını gidermektedir.
Örneğin, Balkanlardan gelenler şartları taşıması halinde mültecidir, mülteci statüsü devam ettiği sürece Türkiye’de kalabilmektedir. Ancak, geçici koruma altında gelenler yasalara göre geçici süre kalabileceklerdir.
Mevcut düzende birkaç uygulamaya örnek vermek gerekirse, Suriyelilerin adres bildirim yükümlülüğü bulunmaktadır. Oturdukları adreslerini değiştirmek isteyenlerin bulundukları ilin İl Göç İdaresi Müdürlüklerinde güncelleyebilmektedir.
Suriyelilerden Geçici Barınma Merkezinde barınanların adres kayıt sistemine kaydedilmeleri amacıyla Geçici Barınma Merkezlerinin adres bilgileri Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü ile paylaşılmıştır.
Suriyeli yabancıların uyrukluk durumlarının evlendirme daireleri tarafından gayri muntazam olarak (pasaport, bekârlık belgesi vs. olmadan yapılan başvurularda) değerlendirilmesi halinde bu kişilerin evlenmelerinin Göç İdaresi Başkanlığı ve taşra teşkilatı tarafından tutulan kayıtlara dayanılarak verilecek belgelere göre yapılmaktadır.
4. Özel Statüdeki Yabancılar
Büyükelçilikler ve konsolosluk çalışanları ile bu kategoride sayılmaktadır. Bu kimselerin durumu devletler arasında özel olarak Uluslararası anlaşmalar ile belirlenmiştir.
Bu yazıda terimlerin kanun çerçevesinde tanımları yapılarak, hangi yabancı hangi statüdedir, netleştirmek hedeflenmiştir. Suriye’den kitlesel şekilde gelen kimselerin, siyasi koşullar oluşturulduğunda, geçici korumaları sona erdirilerek ülkelerine hukuki zeminde gönderilebilmesine engel bir durum bulunmamaktadır.
Av. Yeliz Özçetin