1. Yapay Zeka Donanımı Ve Hukuk
Donanım, bilgisayarın fiziksel yapısıdır, elle tutulur, gözle görülür. Bilgisayar işlemcisi de bilgisayarın çalışmasını ve sistem içindeki veri akışını kontrol eden; verileri değerlendirip yeni veriler üreten elektronik aygıttır. (Computational Power of Computer- “CPU”) İşlemci ne kadar güçlü olursa o kadar çok karmaşık konuları halledebilir. Güçlü işlemci, hız kazandırır.
Hız konusunda bahsi geçen kuantum bilgisayarlardan burada her ne kadar günlük yaşamda kullanımı halihazırda mümkün olmasa da bahsetmek gerekir. Kullandığımız bilgisayarlarda veri işleme ve depolama binary form’da (bit) yapılmaktadır. Bu bitlerin değeri 1 veya 0 ‘dır. Kuantum bilgisayaralar, bit’leri değil cubit’leri kullanmaktadır. Cubit, bit’ten farklı olarak aynı anda hem 1 hem de 0 değer alabilmektedir. Mevcut bilgisayarların 10.000 yılda yapabileceği işlemi kuantum bilgisayarın bir saniyede yapabileceği söylenmektedir. Bu müthiş işlem hızının yapay zeka (“YZ”) uygulamalarında faydanın yanında getireceği sorunlar olacaktır. Örneğin, kuantum bilgisayarların her ihtimali deneyerek kısa sürede veri işlemesi, çözülemeyen şifre bırakmayacaktır şeklinde beklentiler vardır.
YZ ve hukuk ilişkisinde temel mesele, sorumluluğun kime yükleneceğidir? Otonom araçların verdiği zarar nasıl tazmin olacaktır? Ameliyat sırasında yanlış işlem yapan robotun fiilinin sonuçlarından kim sorumludur?
2. Hukuki Sorumluluk Ve Yapay Zeka
Sorumluluk hukukunda, (i) zararın tazmini yanında (ii) daha sonra oluşabilecek muhtemel haksız fiilleri engellemek temel hedeflerdir. YZ ve hukuk tartışmaların öncelikli konusu, YZ sebebiyle oluşan zararlarda sorumluluğun kime yükleneceğidir.
YZ’nin veri işlemesi nedeniyle insan kontrolünden çıkıp kendi kararları ile yaptıklarında oluşabilecek zararlar için zorunlu sigortaların devreye girmesi gerektiği yönünde görüşler bulunmaktadır. Hali hazırda kişiler hukukunun iki aktörü olan gerçek kişi ve tüzel kişiye, üçüncü olarak elektronik kişi kavramı da hukuki düzende ileride eklenebilir.
3. Fikri Mülkiyet Hukuku Ve Yapay Zeka
Fikri mülkiyet hukuku, insanların zeka ve becerisi ile oluşan fikri ürünlerini koruyan hukuk dalıdır. Eserin meydana gelmesiyle kendiliğinden oluşan telif hakkı ve tescil ile hak kazanılan sınai hakların ticarileştirilmesini düzenler. Korunan temel fikri mülkiyet hakları şunlardır: (1) Telif, (2) Endüstriyel tasarım, (3) Marka, (4) Patent, (5) Coğrafi işaret.
YZ üretimi ticarileştirmesi planlanan bir yeniliğin olduğunu varsayalım. Üretimin otonomluğunun yüzdesine göre ticari değeri değişiklik gösterebilecektir. YZ üretimi bir şiir ile Orhan Veli şiirine aynı değer atfedilebilir mi? Elektronik kişi diye bir kavram olmadığından kişiler hukukunda YZ’ye telif hakkı da sağlanamamaktadır. YZ’nin başkasının haklarını ihlal ettiği varsayımında sorumluluğun kime nasıl atfedileceği de belirsizdir. Hukukçular bu sorulara cevap için çalışmalara hukuk felsefesinden başlayarak yanıtlar aramaktadır.
4. Finansal Teknolojiler Ve Yapay Zeka
Portföy yönetimlerinde YZ kullanılmaya başlanmıştır. Duygusal olmaması, daha hızlı karar verebilmesi sebebiyle otomatik trading, insanların trade etmelerine tercih edilmektedir. YZ, sahtecilikle mücadelede de iyi bir enstrümandır.
Bankalar, kredi sağlama kararı için uzun zamandır kredi derecelendirmelerinde algoritmaları kullanmaktadır. Big data ve YZ sayesinde bankalar müşterilerinin harcama alışkanlıkları ile kredileri geri ödeyip ödemeyeceklerini öğrenebilmektedir. Sosyal medya kullanımından elde edilen verilerin YZ ile işlenmesi neticesinde kredi verme kararında etkili olduğu varsayımında, YZ eliyle oluşabilecek haksız çıkarımlar neticesinde krediye ulaşımı engelleyen haller hukuki düzenlemelerle engellenebilir.
5. Sağlık Hukuku Ve Yapay Zeka
Hukuk, kişiler arasında hak ve sorumlulukları düzenleyen bir sosyal bilimdir. YZ ile kişilerin karar alma mekanizmalarında oluşan değişiklik neticesinde yeni hukuki konular gündeme gelmektedir.
Sağlık hizmetlerinin online verilmesi, e-sağlık hizmetleri (e-nabız) ve dijital sağlık aletleri nerdeyse on yılı aşkın süredir günlük hayatlarımızdadır. Sağlık hizmetlerinin görülmesi, birçok hukuki alanla doğrudan ilişki halindedir, sağlık giderlerinde idari prosedürler, ilaçların tedariki ve kullandırılması ve diğer tedavi araçlarının ticarileştirilmesi, kişisel verilerin işlenmesi, saklanması ve imha edilmesi süreçleri bunlardan birkaçıdır.
YZ, hastalığın teşhisinde ve tedavi yöntemi seçiminde kullanıldığında bazı hukuki meseleleri de gündeme getirmektedir. Nihayetinde YZ, işlediği verilerin çokluğu ile doğru orantılı olarak kendi kendine öğrenme ile daha doğruya yakın sonuçlar çıkarabilmektedir. Doktorun YZ’nin bildirdiği sonucu kullanmadığı ve de kendi teşhis ve tedavisinin hatalı olması durumunda sorumluluk nasıl yüklenecektir? Bugün için bunlara net cevaplar vermek güçtür.
6. Rekabet Hukuku ve Yapay Zeka
Ekonomi ve ekonomik göstergeler, rekabet hukuku ile ilgilenenlerin bilgi sahibi olması gereken hususlardır. Pazarda rekabetin korunması için belirli şirketlerin hakim durumunun kötüye kullanılmasının önüne geçilmesi, rekabeti engelleyen davranışlarda bulunması engellenmesi gerekir.
İki şirketin anlaşarak YZ kullanarak biri ürününün fiyatını değiştirdiğinde diğerinin de değiştirdiği sabit bir fiyat belirdikleri anlaşma, rekabeti önleyecektir. Amazon yakın zamanda bu konuda soruşturma geçirmiştir. YZ’nin örneğin tarihi, mevcut satıcıların sayısını, talepleri vb. birçok veriyi işleyerek yeni fiyat belirlediği ve karların maksimum seviyeye çıkarılmasında kullanıldığı durumda ve dolayısıyla rekabetin korunamadığı hallerde sorumluluğun dağıtımı karmaşıklaşmaktadır.
Bu iki parçadan oluşan yazı dizisinde yapay zeka ve hukuk ilişkisi için örneklerle fikir vermek amaçlanmıştır.
Av. Yeliz Özçetin